Historia rasy
Początków rasy owczarka niemieckiego można szukać wśród pasterskich psów górskich z terenów dzisiejszych Niemiec. Pierwsze wizerunki psów z tych okolic, przypominających owczarki, lecz inaczej umaszczone, pochodzą z VII wieku. Owczarki o umaszczeniu zbliżonym do współczesnego pojawiają się w XVI wieku. W tym czasie jednak w Europie dominują psy owczarskie o dużych rozmiarach, służące do obrony stad przed złodziejami i dzikimi zwierzętami: wilkami, rysiami i niedźwiedziami. Były duże, silne i złe, jak przystało na pasterskie psy obronne. Psy te były najczęściej kosmate, o zbitym, sfilcowanym włosie, który chronił je przed ukąszeniami drapieżników.
Przetrzebienie populacji drapieżników oraz powiększanie się obszarów pól uprawnych przyniosły zapotrzebowanie na inny typ psa pasterskiego – mniejszy, lżejszy, którego rolą była nie tyle obrona, co zaganianie owiec, by nie niszczyły upraw. Pełnienie tej nowej roli wymagało od psa podatności na szkolenie, wytrzymałości w polu, odporności na warunki atmosferyczne i małej szczekliwości, a także skłonności do kąsania, ale bez zbytniej agresywności (skuteczne zaganianie wymagało podgryzania owiec, ale nie w stopniu powodującym ich ranienie). Wybierając i krzyżując te psy, które spełniały powyższe wymogi użytkowe, pasterze utrwalali podobny typ psa w różnych rejonach Europy: byli to przodkowie owczarków pikardyjskich, belgijskich, holenderskich i niemieckich. W okresie tworzenia się tych ras różnice w wyglądzie zewnętrznym pomiędzy nimi były często niewielkie, pomimo braku jakiegokolwiek pokrewieństwa.
W XIX w. istniały trzy odmiany owczarków niemieckich: twardowłose, długowłose oraz tzw. staroniemiecki typ owczarka o włosie kosmatym. Miały także bardzo zróżnicowane umaszczenie; oprócz tych przyjętych dzisiaj spotykano owczarki białe, izabelowate, marmurkowe, płowe i rudopłowe a także łaciate i pręgowane. W roku 1890 miłośnicy owczarków niemieckich opracowali pierwszy wzorzec rasy, który uznając różnorodność okrywy włosowej podkreślał cechy wspólne: wysoko noszone, ostro zakończone stojące uszy, wyciągniętą kufę, nisko noszony kudłaty ogon sięgający do pięty. Wzorzec rozróżniał odmiany: szorstkowłosą, gładkowłosą i długowłosą, maść: "czarna, stalowoszara, popielata, rudożółta, jednolita lub z regularnymi żółtymi lub szarobiałymi znaczeniami na kufie, powiekach i łapach (jak u jamnika). także biała, jak również biała z dużymi ciemnymi łatami, ciemno pręgowana(ciemne pręgi na brązowym, żółtym lub niebieskoszarym tle), z żółtymi znaczeniami lub bez nich"*. Wzorzec stwierdza: "Owczarki niemieckie, mimo znacznych różnic co do włosa, wykazują duża zgodność co do kształtu, postawy i ruchu, w dużym stopniu przypominających dzikie psy"*. Przeciętna wysokość psa samca wynosiła 55 cm, suki 50 cm.
W 1891 roku w Niemczech utworzono związek "Phylax", który miał na celu opiekę i wspieranie hodowli owczarków niemieckich oraz szpiców, które były psami stróżującymi. Związek promował również ideę wykorzystania owczarków jako psów służbowych w wojsku i policji.
Założycielom Phylaxa nie udało się zintensyfikować hodowli owczarka i spopularyzować rasy. Realizacji tych celów podjął się wielki miłośnik owczarków niemieckich, pruski rotmistrz Max von Stephanitz z Grafrath w Bawarii. Spotkawszy na wystawie hodowlanej w Karlsruhe psa, który był ucieleśnieniem jego marzeń o doskonałym owczarku niemieckim, von Stephanitz nabył go i uczynił podstawą własnej hodowli. Pies nazywał się Hektor Linksrhein; von Stephanitz nadał mu imię Horand von Grafrath. Na tejże wystawie, 3 kwietnia (wg innych źródeł było to 22 kwietnia) 1899 roku, von Stephanitz wraz z przyjacielem Arturem Mayerem założyli Związek Owczarków – Schaferhundverein, w skrócie SV. Horand von Grafrath został wpisany jako nr 1 do księgi hodowlanej owczarków niemieckich, stając się protoplastą rasy. Wzorzec owczarka niemieckiego, powstały na bazie propozycji von Stephanitza i Mayera, przyjęty został na pierwszym Zgromadzeniu Ogólnym SV we wrześniu 1899 r. Wzorzec ten ze zmianami wprowadzonymi w latach 1901, 1909, 1930, 1961, 1976, 1991, 1997, 2008 i 2010 obowiązuje do dzisiaj. Obecnie istnieją dwie odmiany owczarka niemieckiego: krótkowłosa i długowłosa, od r. 2011 oceniane na ringach osobno.
Von Stephanitz zwracał uwagę nie tylko na wygląd zewnętrzny psa, ale także, a nawet przede wszystkim, na jego charakter i cechy użytkowe. Oto jego opis Horanda: "Horand ucieleśniał dla entuzjastów rasy spełnienie ich najdroższych marzeń. Był to pies, jak na te czasy, duży (61 cm), o potężnej budowie, pięknych liniach i szlachetnej głowie. Był silny i sprężysty, jak stalowy drut. Jego wspaniałej budowie odpowiadał charakter. Horand był cudowny w posłusznej wierności dla swego pana, był prostolinijny i szczery. Miał naturę dżentelmena, połączoną z nieograniczoną pasją życia i pracy. Mimo że nie otrzymał wielkiej tresury w młodym wieku, był przy boku swego pana uważny na jego najmniejsze skinienie. Pozostawiony sam sobie, stawał się skończonym rozrabiaką i niepoprawnym prowokatorem bójek. Zawsze dobrze usposobiony wobec spokojnych ludzi, nieufny, ale nieulękły wobec obcych, przepadał za dziećmi. Jego błędy w zachowaniu były wadami wychowania, nigdy skłonnościami charakteru. Horand cierpiał po prostu na nadmiar niespożytej energii i był szczęśliwy i wniebowzięty, kiedy ktoś się nim zajął – był wtedy najszczęśliwszym z psów".**
Von Stephanitz w hodowli owczarków niemieckich zastosował początkowo częsty inbred oraz ostrą selekcję potomstwa pod względem cech zarówno eksterieru, jak i użytkowości. Jednak upodobania hodowców, nie zawsze zgodne z zamysłem założyciela rasy spowodowały, że po 25 latach hodowli popularne stały się owczarki wysokie, potężne ale niezgrabne, bez płynności ruchów, o kwadratowej sylwetce.Na wystawie zwycięzców we Frankfurcie nad Menem, w roku 1925, prezydent SV Max von Stephanitz wybrał jako zwycięzcę świata Kloda von Boxberg, psa niższego, o pogłębionej, prostokątnej sylwetce i pięknym wydajnym kłusie. Był to przełom w historii rasy i powrót do pierwotnego wzorca, jakim był Horand von Grafrath. Klodo von Boxberg i jego syn Utz von Haus Schutting dali początek wielu wybitnym liniom hodowlanym.
W późniejszych latach niestety pojawiła się tendencja ponownego odejścia od pierwotnego wzorca poprzez preferowanie nadmiernego kątowania kończyn tylnych. Miłośnicy mocno kątowanego owczarka podkreślają piękno ruchu w posuwistym kłusie, jakie dzięki tej zmianie w budowie osiągnięto. Tendencja do przesady w promowaniu tego typu budowy w niektórych hodowlach aktualna jest także dzisiaj, powodując utratę walorów użytkowych u nadmiernie kątowanych owczarków o łukowato wygiętych, karpiowatych grzbietach. Część hodowców, pozostając wierna idei von Stephanitza, że owczarek niemiecki ma być przede wszystkim psem użytkowym, kontynuuje hodowlę psów w typie pierwotnym, o wybitnych walorach użytkowych. W ten sposób powstał rozdział na linię owczarków wystawowych i linię użytkową; psy z tej ostatniej mają lżejszą budowę, prostą linię grzbietu, mniej kątowane kończyny i umaszczenie najczęściej wilczaste. Liczne hodowle owczarków użytkowych prowadzone są na Słowacji i w Czechach a także w ojczyźnie owczarka, w Niemczech.
owczarek niemiecki z linii użytkowej owczarek niemiecki z linii wystawowej***
Silny nacisk na użytkowość owczarka u zarania istnienia rasy spowodował, że stał się on bardzo cenionym psem służbowym w policji i wojsku. W armii pruskiej owczarki służyły od 1880 r. W czasie I wojny światowej w armii niemieckiej służyło prawie 50 tys. owczarków. W II wojnie światowej owczarki wykorzystywane były przez wszystkie walczące armie. Po wojnie Ameryka oraz niektóre kraje Europy wykreśliły z nazwy owczarka słowo "niemiecki", nazywając rasę owczarkiem alzackim. Brytyjski Związek Kynologiczny przywrócił owczarkowi pierwotną nazwę dopiero w 1971 roku.
Owczarek niemiecki jest obecnie jednym z najbardziej popularnych psów na świecie. Dzięki swej inteligencji, silnej potrzebie współpracy z człowiekiem, podatności na szkolenie i sprawności jest psem wszechstronnym, sprawdzającym się w licznych formach służby człowiekowi. Rzadko już pełni klasyczną rolę owczarka, czyli psa pasterskiego, natomiast znakomicie wywiązuje się z funkcji stróża, obrońcy, towarzysza, przewodnika niewidomych oraz psa służbowego w wojsku, policji, straży pożarnej, służbach celnych i ratowniczych. Owczarki niemieckie pełnią służbę patrolową w policji i wojsku, ścigają i zatrzymują przestępców, wykrywają narkotyki i materiały wybuchowe, wskazują przemyt niedozwolonych substancji i zwierząt, wykrywają ślady podpaleń i inne ślady zapachowe na miejscu przestępstwa, odnajdują zgubione przedmioty, pomagają osobom niepełnosprawnym, ratują życie odnajdując osoby zaginione w terenie, przysypane gruzami czy lawiną. Z pasją i sukcesami biorą udział w różnych rodzajach kynologicznych konkurencji sportowych. Są wspaniałymi kompanami w pracy i w zabawie, w pełnieniu ważnych zadań i w wypoczynku.
* cytat za: Hans Raber: Encyklopedia psów rasowych. Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1999, Tom I
** cytat za: Marian Szymankiewicz: Owczarek niemiecki. Wydawnictwa Akcydensowe, Warszawa 1986
*** źrodło: Wikipedia